پرینت

توضیحات مرکز ملی پیش بینی و هشدار مخاطرات دریایی درباره شکوفایی مضر جلبکی

ارسال شده در مقالات عمومی

جلبک‌ها ساده‌ترین موجودات دارای کلرفیل هستند که از تنوع زیادی برخوردار هستند. جلبک‌ها از میکروجلبک های تک سلولی تا ماکرو جلبک‌هایی همچون کتانجک را شامل می شوند. آن‌ها در مقایسه با پیکر سبز تمامی گیاهان موجود در جنگل ها، مراتع و حتی اراضی کشاورزی بیش از 85 درصد کل فرآیند فتوسنتز را به عهده دارند.

ویژگی بارزی که در جلبک ها نظر انسان را جلب می‌کند رنگ‌های گوناگون آنهاست. در گذشته، با استفاده از این ویژگی، جلبک‌ها را به چهار رده جلبک‌های سبز-آبی ، سبز ، قهوه‌ای و قرمز تقسیم می‌کردند.

گونه‌های بسیاری از جلبک ها می‌توانند با انتقال از نقطه ای به نقطه دیگر باعث بروز کشند قرمز شوند. در شرایط مناسب محیطی، جلبک های تک سلولی تکثیر یافته و پدیده ای به نام شکوفایی جلبکی پدید می آورند که در اصطلاح به آن کشند قرمز نیز می گویند. در حقیقت شکوفایی جلبکی پدیده افزایش جمعیت فیتوپلانکتون در یک سیستم آبی است که ممکن است در آب شیرین و همچنین محیط های دریایی اتفاق افتد.

این جلبک ها مخاط ژلاتینی قهوه ای ترشح می کند که روی برانشی ماهی‌ها را گرفته و باعث خفگی آنها شده و نیز در اثر رشد زیاد و گستردگی در سطح آب از رسیدن نور و اکسیژن به اعماق دریا جلوگیری می کند. رشد بالای این جلبک با ویژگی‌هایی چون بوی زننده ناشی از تجزیه باکتریایی و تشکیل کف همراهند. سمی بودن این گونه جلبک‌ها هنوز نامعلوم است. هر چند سم جلبک کوکلودینیم موجب مرگ صدف های خوراکی می شود ولی تماس فیزیکی انسان با این جلبک منجر به آزاد سازی این سم نمی گردد. رشد و تکثیر این فیتوپلانکتون سبب مصرف زیاد اکسیژن محلول در آب شده و در نتیجه مرگ و میر ماهی‌ها را سبب می شود.

مرگ و میر آبزیان بر اثر پدیده کشند قرمز در آب های حوالی جزیره ی هنگام (عکس از عبدی پور).

جلبک ها رنگدانه هایی به رنگ صورتی، قرمز یا سبز دارند که در رشد زیاد آن‌ها، آب رنگی به نظر می رسد. جلبک‌هایی با رنگدانه قرمز، گونه ای از جلبک‌ها هستند ولی الزاما هر جلبکی به رنگ قرمز نیست و نیزپدیده شکوفایی جلبکی الزاما با کشند همراه نیست به این جهت نام "شکوفایی جلبکی" بعنوان توصیفی علمی از این پدیده بکار می رود. بروز شکوفایی جلبکی پدیده‌ای است طبیعی که به صورت کوتاه مدت در مدخل رودخانه ها؛ دریا و آب های شیرین با تجمع جلبک در آب رخ می‌دهد. جلبک‌های فوق عمدتا گیاهان تک سلولی موسوم به فیتوپلانکتون هستند که قادرند اتصالات فشرده وقابل دیدی ایجاد نمایند. غالب فیتوپلانکتون‌ها دارای پیگمنت های فتوسنتتیک هستند که از رنگ سبز به قهوه ای و قرمز متغیرند.

در اثر شکوفایی جلبکی اکسیژن محلول در آب محیط کاهش یافته و در این شرایط موجودات آبزی قادر به ادامه حیات نیستند. از طرفی جلبک های سمی قادر به تولید بیوتوکسین هستند که مستقیما به موجودات آبزی آسیب می رسانند و در برخی از شرایط، سبب مرگ آنان می شود. سموم حاصل از شکوفایی جلبکی قادر است بر روی پوست افراد هنگام شنا و با مصرف ماهیان آلوده تاثیر نامطلوبی بر سلامت انسان بگذارد. شکوفایی جلبکی که تقریبا هر ساله در خلیج فارس و دریای عمان رخ می دهد و خسارات اقتصادی زیادی در جنوب کشور به بار آورده است. در دریای خزر نیز در سال های اخیر پدیده شکوفایی جلبکی اتفاق افتاده است. به طور کلی رخداد این شکوفایی جلبکی با مرگ و میر بالای ماهیان شیلاتی تواًم است. این نوع جلبک ها سمی نبوده اما زیان آور هستند و در اصطلاح به آنها جلبک های مضر (HAB) گفته می شود.

شکوفایی جلبکی در آب های ساحل چابهار ( رنگ تیره آب)

علل شکوفایی و ماندگاری جلبک کوکلودونیم

شرایط شکوفایی جلبکی بسیار پیچیده است. در برخی مواقع این پدیده کاملا منشا طبیعی دارد و گاه از فعالیت‌های انسانی ناشی می شود. در برخی مناطق شکوفایی جلبکی را پدیده ای فصلی می‌دانند که به جریان‌های اقیانوسی مرتبط است.

در شرایطی که منشاء انسانی بروز این پدیده مطرح است عوامل گوناگونی مانند ورود فاضلاب‌های انسانی و کشاورزی و صنعتی به منابع آبی وافزایش آلودگی سواحل که منجر به افزایش دمای آب دریا میشود، ایجاد و افزایش گازهای گلخانه ای، گرد و غبار غنی از آهن فاکتورهای هیدرولوژیکی و تغییرات عظیم در سطح آب و هوای جهانی تا جابه‌جایی، انتقال گونه های غیربومی از طریق آب توازن کشتی ها وسایر عوامل ناشناخته به‌عنوان عوامل تاثیر گذار در بروز این پدیده است معرفی می شوند.

به طور کلی در صورت افزایش میزان مواد غذایی غیر آلی مانند نیتروژن، فسفر و وجود ذرات معلق غنی از آهن و نور خورشید، شرایط شکوفایی جلبکی و به تبع آن کاهش اکسیژن محلول در آب فراهم می شود. تکثیر فیتوپلانکتون ها در اقیانوس به دسترسی آنها به نیتروژن بستگی دارد. منبع عمده انسانی نیتروژن، ورود اتمسفری آن است که ناشی از منابع کشاورزی شهری و صنعتی است.

پدیده کشند قرمز در آب های اطراف جزیره هرمز ( رنگ تیره آب)

شکوفایی جلبکی با استفاده از فناوری سنجش از دور به همراه اطلاعات میدانی قابل پیش‌بینی است و چگونگی حرکت آن نیز با استفاده از اطلاعات فیزیکی و هواشناختی و سپس مدل‌سازی جریان قابل ردیابی است.

پیشگیری از بروز شکوفایی جلبکی

برای مقابله با شکوفایی جلبک‌های مضر می‌بایست از ورود مواد مغذی به دریا جلوگیری کرد. در این خصوص تصفیه فاضلاب‌های شهری، کشاورزی و صنعتی و جلوگیری از ورود مواد زائد فسفر و ازت دار به دریا باید در اولویت قرار گیرد.
استخراج نفت با چهار برابر حجم آب شور با درجه حرارت بالا همراه است که حاوی مواد شیمیایی و آلودگی نفتی است. یکی از نکات مهم در کنترل شکوفایی جلبکی توجه و نظارت بر تصفیه این آب‌هاست.

کنترل تخلیه آب توازن کشتی ها و شناسایی جلبک و یا سیست آنها می تواند از بروز شکوفایی جلبکی جلوگیری کند.

دیده بانی و نظارت ماهواره ای بر تغییرات منطقه از جمله نقاط قوت در کنترل شکوفایی جلبکی به‌شمار می رود که خوشبختانه امکانات فوق جهت کنترل آب های خلیج فارس، دریاهای خزر و عمان وجود دارد. عکس برداری به موقع، استفاده از نرم افزار های کامپیوتری و ساخت مدل‌های کامپیوتری از جمله ابزاری برای پیش بینی بروزاین پدیده است

توصیه های خاص به هنگام بروز شکوفایی جلبکی

در شرایط بروز شکوفایی جلبکی، به مصرف کنندگان ماهی توصیه های خاصی ارائه می شود، از جمله:

  • خودداری از مصرف ماهی مرده پیش از صید یا ماهیانی که دارای ضایعات و آسیب های جلدی هستند.
  • تخلیه و پاکسازی کامل محتویات روده ای، دستگاه گوارش و آبشش ماهی پیش از مصرف ماهی تازه.
  • به هنگام شکوفایی جلبکی مصرف میگو، خرچنگ و لابستر بلامانع است .
  • از مصرف نرمتنان دو کفه ای می بایست به شدت پرهیز شود.
  • از دست زدن به ماهی مرده یا موجودات مرده و نیز از شنا در آب دریا در زمان بروز این پدیده خودداری گردد.
  • در شرایط شکوفایی جلبکی بهتر است افراد مستعد آلرژی و یا آسم درمعرض جریان های باد برخاسته از دریا قرار نگیرند.

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید